คุณวุฒิไกร ผาทอง หม้อห้อมแพร่

หม้อห้อมแพร่ น ปวศ 2559 แพรพรรณหม้อห้อมแพร่ บทความ เขียนโดยวุฒิไกร ผาทอง 31 พ.ค.54 แก้ไขเพิ่มเติม 8 ก.ย. 59 หม้อห้อมอยู่คู่เมืองแพร่มานานนับร้อย ๆ ปี ซึ่งถ้าจะว่าไปแล้วเป็นเศษเสี้ยวของเวลาที่มีหลักฐานว่ามี หม้อห้อมเกิดขึ้นในโลก ที่ประเทศจีนว่าไว้กว่า ๕,๐๐๐ปีที่อียิปต์ก็กว่า ๒,๐๐๐ ปี ประเทศอื่น ๆ ทั่วโลกก็มีหม้อห้อม แต่ไม่ได้เรียกอย่างเรา พื้นที่เมืองแพร่ได้มีกลุ่มชนชาติ ไท-ลาว อพยพเข้ามาอยู่อาศัยหลายช่วง ถ้านับแต่พญาพลพาผู้คนมาจากเชียงแสนเพื่อสร้างเมืองแพร่ ก็คือพันกว่าปีก่อน ประมาณไม่กี่ร้อยปีมานี้ ในช่วงสมัยกรุงธนบุรี จนมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์เจ้าเมืองแพร่ก็ได้พาผู้คนมาจากสิบสองปันนา จากเชียงแสน จากแขวงเชียงขวางประเทศลาวอีก คนเหล่านี้ก็ล้วนมีความรู้ด้านหม้อห้อม ซึ่งน่าจะรวมถึงคนพื้นเพเดิมด้วย เพราะพืชพรรณที่ให้สีครามมีอยู่ทั่วไป ทั่วโลก คนสมัยก่อน ต่างก็ผลิตเสื้อผ้าใช้เองทั้งนั้น ปลูกฝ้าย ปั่นด้าย ทอผ้า ย้อมผ้ากันเอง แล้วก็เลิกทำเองก็เมื่อมีระบบการค้าขายกับต่างแดนอย่างจริงจัง ระบบก็จะเน้นเรื่องความถนัดเฉพาะ จึงสรรสร้างสินค้าได้น่าสนใจกว่าของที่เห็นชินจนตาในท้องถิ่น ทั่วโลกมีพืชพรรณที่ให้สีครามนับ 100 นับ 1,000 ชนิด แตกต่างไปตามสภาพภูมิอากาศ แต่มีกรรมวิธี ที่คล้ายคลึงกัน ในการสกัดสารให้สีออกมาย้อมผ้า ที่รู้จักใช้กันอยู่ในเมืองแพร่ขณะนี้ มี 3 ชนิด คือ ห้อม คราม และ เบิก ซึ่งคนแพร่ก็เรียกรวมๆ กันว่าต้นห้อม ห้อมเปียก หรือ เนื้อห้อมบ้านนาตอง ที่ผ่านกระบวนการสกัดจากใบห้อมสดมาเป็นวัตถุดิบสำหรับไปก่อหม้อห้อมเพื่อย้อม การย้อมโดยใช้เนื้อห้อมทันที สีที่ย้อมได้ส่วนใหญ่จะหลุดออกทันทีที่นำไปซักน้ำ แต่เนื้อห้อมนี้คุณภาพการย้อมจะดีมากถ้านำมาก่อหม้อย้อมโดยกระบวนการปกติ